Sightseeing: Det arkeologiske museet

Trass i at det dei siste par tusen åra har gått ein straum av historiske gjenstandar ut frå Hellas, frå romerske keisarar som sendte heim greske statuar i tusental til lord Elgin som like godt demonterte Parthenon-frisa og frakta ho til England, har det arkeologiske arbeidet dei siste 150-åra sørga for at det nasjonale arkeologiske museet i Athen har ei imponerande samling artefaktar. Her fylgjer eit (veldig) lite utplukk:

Kore (κόρη) og kouros (κου̂ρος).

Poseidon/Zeus.

Desse stiliserte skulpturane av unge kvinner (alltid påkledde) og unge menn (alltid nakne), hovudsakleg frå arkaisk tid, får meir merksemd av klassikarar enn ein i utgangspunktet skulle tru. Ein av langsvarsoppgåvene våre lyd rett og slett slik: "Kouroi og korai i arkaisk skulptur: form og funksjon."

Om bronseskulpturen er Zeus eller Poseidon er umogleg å seie så lenge me manglar attributten i høgre handa. Zeus ville hatt ei lynkile, Poseidon ein trefork. Statuen vart funnen i havet utanfor Euboia, og var truleg "plyndra" og på veg til Roma då skipet han var på gjekk ned. Samanlikn denne tidleg klassiske statuen (460 f.Kr.?) med dei arkaiske kouroi og sjå koss rørsla har kome inn i skulpturkunsten!

Athene Parthenos.

Romersk kopi av den enorme khryselefantin-statuen av Athene som Feidias sette opp i Parthenon, med ein moderne kopi i bakgrunnen. Då ein khryselefantinstatue er dekka av gull og elfenbein, og originalen var fleirfaldige meter høg, kan ein forstå at statuen utgjorde ein vesentleg del av gullageret til Athen. Det har vorte anslått over tonnet i reint gull!

Når eg er inne på gull kan det vera passande å gjera eit hopp attende til den greske bronsealderen og dei mykenske samlingane. Funna frå sirkelgravene i Mykene, mykje gjort av den berykta/berømte, tyske 1800-tals-arkeologen Heinrich Schliemann, syner ein ovstor rikdom og eit fantastisk velutvikla handverk. Den mykenske kulturen var på høgda mellom 1600 og 1100 f.Kr.

Ei linear-B-tavle måtte eg òg få med!

Sightseeing: Athen sitt territorium

Dei siste vekene har me vore rundt og sett ein usannsynleg mengde monument og artefaktar i Athen og omland, på det nasjonale arkeologiske museet, og på ein tredagars busstur på Peloponnes. Om eg skulle ha lista opp punkt for punkt ville de ha sovna før eg var halvvegs, så eg let heller nokre av vekas 600 eksponeringar vera hovudtalarar.

Me startar i Brauron med Artemis-heilagdomen, som, om me skal tru Pausanias, har røter attende til myta om Iphigenia, dotter til sogedrotten Agamemnon frå Trojakrigen. (Merk søylestillinga i stoaen. Alt for lang lang avstand mellom søylene gjev problem i talet på triglyffar og metoper, andre plassar har dei løyst det med å byggje jonisk i staden.)

Laurion var viktig for Athen hovudsakleg av to grunnar. For det fyrste var rike malmførekomstar grunnlag for bergverksdrift. Eit stort sylvfunn om lag 483 f.Kr., som etter råd frå Themistokles vart nytta til ei storstilt opprusting av den athenske flåten i staden for å verte delt ut mellom dei athenske borgarane, la grunnlaget for den namngjetne sigeren over persarkongen Xerxes ved Salamis i 480. Den andre kjem av at Laurion ligg akkurat ein passeleg dagsseglas frå Pireus, hamnebyen til Athen, og har eit brukbart hamneområde, slik at byen vart nytta som fyrste stopp både for handelsfarty og militære ekspedisjonar på veg austover.

Eit av dei mest kjende landemerka på Attika må vera Poseidontempelet i Sounion. Plassert ute på den ytterste klippa ute på spissen av Attika ville dette vera det fyrste som møtte skipa som kom nord- og austfrå av innseglinga til Athen. Når ein ser plasseringa er det ikkje å undrast over at tempelet har fått merksemd frå romantikarar i alle periodar, slik som Lord Byron:

Place me on Sunium's marbled steep,
Where nothing, save the waves and I,
May hear our mutual murmurs sweep...

Ser ein godt etter finn ein faktisk også namnetrekket hans meisla inn i eine søylefoten på tempelet.

Soga om Thesseus og minotauren fortel at det var frå Kapp Sounion kong Aigeus stod ventande på sonen si heimkome frå Kreta, og då Thesseus "gløymde" å byte ut dei svarte sigla med dei kvite som tegn på at han var i live, kasta kongen seg utfor og forsvann i bylgjene. Etter dette har havet heitt det egeiske.

Pausanias

Den rikaste historiske kjelda me har til den klassisk-greske materielle kulturen må utan tvil vera Pausanias. På 100-talet etter Kr. reiste han rundt i dei greske områda og skreiv ned kva han såg av monument, slik at me i dag veit mykje om kva ein bør kunne finne. Difor er Pausanias eit must for arkeologar i Hellas, men han er ofte óg arkeologen sitt største irritasjonsmoment. Pausanias kan nemleg bruke sidevis på ubetydelege eller unyttige detaljar, for så, når han nermar seg det arkeologen er interessert i, å kome med eit «vel, nok om det», eller eit «attende til saka» og dra vidare til neste plass.

I alle høve ville eg gjerne ha med reiseskildringa å bladre i når me no skulle rundt å vitje mange av stadane han har skrive om. Då eg reknar med at dette er noko ein kvar athensk bokhandel har på lager, går eg inn i den fyrste eg finn og spør etter Pausanias: Description of Greece. Etter å ha motteke eit usikkert blikk frå ekspeditøren, får eg til svar at nei, akkurat den har dei ikkje inne, men at dei har då Lonley Planet sin Guide to Greece..! Neste gong hadde eg meir hell med meg, og sit no med ei Loeb-utgåve som dekkjer Attika og Korinth. 

Det fyrste eg har merka meg ved er kommentaren hans til talaren Demosthenes:

«Det synast meg rett, det som har vorte sagt, at ein mann som utan atterhald har kasta seg inn i politikken stolande på truverdet åt folkestyret, aldri har endt livet godt.» (Eigen, noko kronglete omsetjing..)

Takk for den!

Akropolis

Etter halvanna veke i Athen, eit halvt tusen bilete med «knausen» i bakgrunnen, og to timars innføring i det matematiske grunnlaget for det doriske tempelet, var tida om sider inne for å innta Akropolis. No treng neppe Akropolis nokon vidare presentasjon, men Juncker-Jensen er likevel brukandes:

«Med ryggen til Areopagos ser vi lige op mod Akropolis' vestfront. «Der er kun een indgang til Akropolis, en anden gives ikke, da højen er stejl hele vejen rundt og har en stærk mur», siger Pausanias meget nøgternt, og vi citerer det kun, dels fordi det er sandt og dels for at mindes denne romerske rejsende og forfatter fra 2det årh. e. Kr., som vi skylder tak for uendelig mange oplysninger om kunstværker og deres historie. Man har kaldt ham «Oldtidens Baedecker». [Eg kjem attende til Pausanias i neste innlegg.]

 De fire praktbygninger, der nu står tilbage på Akropolis, er alle bygget i det forunderligt rige 5te århundrede og er alle af udsøgt marmor. Det er: 1) Portindgangen, Propylæerne kaldet, 2) Det lille Niketempel, rejst på en fremskudt bastion, 3) Erechtheion, templet for den «lysblåøjede Pallas Athene», stadens skytsgudinde, og endelig 4) Parthenon, også viet Athene.»

Oppe på akropolen fekk me ein god gjennomgang av dei viktige monumenta av professor Østby. Det fyrste ein legg merke til er sjølvsagt Parthenon-tempelet. Dette tempelet/votivgåva/maktsymbolet/gullageret vart reist i den aller rikaste tida av den athenske klassiske perioden, i åra fram mot den peloponnesiske krigen. Bygget er rett nok ikkje heilt perfekt dorisk, men ein kan likevel sjå kva Østby seier om denne stilen: «Den estetiske gunnideen i den doriske arkitekturen er en harmonisk sammenstilling av abstrakte, geometriske og matematiske elementer, hvor det viktigste er samspillet mellom horisontale og vertikale linjer. Det tilkommer andre temaer også, som forholdet mellom åpent og lukket, eller forholdet mellom rette og krumme linjer.» Det store holet på langsida, og grunnen til at tak og cellabygning er borte, kjem elles av at ein venetiansk granat landa mitt i ottomanarane sitt kruttlager der inne ein gong på sekstenhundretalet. Offiseren som stod for angrepet var visstnok svensk...

Det nest mest kjende bygget heroppe er nok Erechtheion, her ein tydeleg ser forskjellen til dei lange, slanke joniske søylene, og dem berømte Kariatide-porten.
Som det naturleg følger av at Akropolis kan sjåast frå bortimot einkvar stad i denne byen, kan ein óg sjå det aller meste oppe frå Akropolis. På veg ned tok eg eit par bilete vestover, som eg har sett saman til eit panorama og sett på namnelappar:

Fredagsmarknad

Etter å ha gjort unna den siste av innleiingsforelesingane tsieltil Panos Dimas (dei har vore ein behageleg start), la me turen innom den lokale fredagsmarknaden. Ikkje at han er særleg stor, eller har spesielt mykje rart, eller utmerkar seg på andre måtar, men likevel litt triveleg.

For å finne vegen er det berre å følgje straumen av eldre damer med tomme metalltrillevogner. Dette er tydlegvis staden athenske husmødre handlar inn frukt og grønsaker for heile veka. I eit forsøk på å "do as the Romans," kom eg heim med sekken full av potet, lauk, klementinar - og vin. Neste veke får eg skaffe meg metalltrillevogn.

"Olivenolje AA'" - "Kvitvin" - "Halvsøt" - "Rosévin" - "Raudvin"

Som de kan sjå av biletet har min kollega i den greske vinhandelen ei noko enklare oppgåve når det kjem til fagopplæring og anbefalingar. I det heile ideen med å selje vin på tunne halvannanliters plastflasker er noko framand for meg, men eg fekk med meg ein av typen "raud". Olivenboden, derimot, har eit utval eit norsk vinmonopol verdig:

Møte med gamle Athen

Medan eg er her i Athen har eg fått meg rom i gjestehuset til det norske instituttet. Eit flott gamalt hus i Kavalotti med fem meters takhøgde, tre meter høge dører og eigen takterrasse. Dessutan ligg det eit sleivkast unna bortimot alt: Instituttet er hundre meter nedi gata, det nordiske biblioteket vegg i vegg med oss (og derifrå får me trådlaust nett inn på romma..), bakeri på hjørnet, matbutikk eit kvartal unna og så bortetter. Og ved kvar tverrgate ser me rett opp på Akropolis der siluetten av Parthenon-tempelet teknar seg mot himmelen!

Utsikt mot Parthenon

Kvar morgon er eg er nede hjå bakaren og hentar rundstykke eller baguettar. Nett som på Rømø når eg som treåring vart sendt bort til købmand Carl. Og nett som hjå købmand Carl klarar eg ikkje riktig å formidle kva eg skal ha, men får det likevel (dei begynner å kjenne meg no). - Ein må berre ikkje tru at ein bachelor i gamalgresk er til nokon hjelp om ein skal klare seg i dagleghandelen i Athen...

Herodes Atticus sin "Odeion"

Etter nokre rolege dagar tok eg meg i går ein gåtur rundt i "nabolaget". Fem timar seinare hadde eg vore innom fleire verdsarvstader enn me har i Noreg og festa eit bar hundre bilete til minnebrikka. Rett oppi høgget frå Kavalotti ligg det romerske teateret etter Herodes Atticus (andre hundreåret etter Kristus) bygd inn i hellinga opp mot Akropolis, litt lenger aust det (riktig) gamle, greske motstykket, Dionysos-teateret.

Akropolis frå Areopagos

Vidare mot vest går me opp på Areopagos, Areshøgda, der det høgaste rådet samla seg og dømte og tok avgjerder i klassisk og før-klassisk tid. Sjølve høgda er ikkje anna enn ei ujamn klippeblokk, polert av sålane til alle dei som har kome opp der kvar dag dei siste tre tusen åra. Utsikta, derimot, er alt anna: Mot vest ser me rett opp på Propylaia, inngangspartiet oppe på Akropolis (for tida innramma av stilas..), rett nord for oss har me Agora, og i sør og vest dei tre toppane: fjellet åt Musene, Pnyx og Nymfane si høgd. Frå Areshøgda tek det berre fem minutt ned til Agora (hugs: gratis inngang for studentar), som vert dominert av Attalos sin Stoa, som vart gjenreist på 1950-talet, og i andre enden Hefaistostempelet. 

300 grader av Athen

Frå Agora går ei "gågate" (grekarane reknar visstnok motorsyklar og mopedar som fotgjengarar..) attende mot Akropolis-museet (også dette innan hundre meter frå gjestehuset), men på vegen gjorde me ein avstikkar opp på Muse-fjellet, der ein har ein fantastisk utsikt over heile byen, og vidare bort til Pnyx etter instruksjon frå Jens Juncker-Jensen sin "Illustreret rejsefører gennem det moderne Hellas" (ho er frå 1958...):

"Nord herfor [altså fjellet åt Musene] ligger Pnyx, som ikke skulle være så vanskelig at finde. Alligevel tog det Georg Brandes det meste af en dag før han fandt en person, som kunne fortælle ham, hvor Pnyx var, hovedmålet for hans rejse til Athen. Det var jo her, de store folkeforsamlinger afholdtes, hvor statens vigtigste anliggender afgjordes, og fra talertribunen, en stor, firkantet klippeblok med sæder bagved til embedsmændene, har Périkles udfoldet sin veltalenhed og her har  Demosthenes lidenskabeligt forsøgt at advare sine landsmænd mod den truende fare fra Makedonien og - forgæves - manet dem til sammenhold."

Som Brandes er sjølvsagt heller ikkje eg uinteressert i denne plassen, sjølve symbolet på demokratiet sin vugge. - Og vugga til retorikken og dei politiske diskusjonane! Eg kunne ikkje dy meg for å snike meg over gjerdet og opp på talestolen, Βημα Ρητορος, og verte avbilda heftig gestikulerande og argumenterande. No kan eg hevde å ha gått i fotefara åt Demosthenes!

"Toget pustar over Puszta'n..."

Etter femti timar med tog gjennom Sentral- og Aust-Europa har eg nesten berre ros å koma med til dei europeiske togselskapa. God service, stort sett fine tog, og bra punktlegheit, sjølv gjennom Balkan. Den eine lille detaljen eg har å klage på har imidlertid ført til at eg no sit på ein internettcafé/spelebule i Thessaloniki og ikkje på rommet mitt i Athen.

Frå København hadde eg ein seksmannskupé heilt for meg sjølv, altså sofa og langbord nede, seng og bagasjeplass oppe. Ein god time før me rulla inn til München morgonen etter vart eg vekt med beskjed om at frukosten var klar i nabovogna. Etter ein liten halvtime i München fór eg vidare med RailJet-toget gjennom Austerrike og Ungarn til Budapest. Toget kom rett nok ikkje opp i dei lova 240 km/t, men 195 er også greitt for ein som er vand med norske 40-sonar.
Sju timar i Budapest går med ein liten kveldssightseeing att og fram over Donau før eg finn ein bokhandel og snik med til å slå opp i Lonely Planet sin austeuropaguide etter restaurantar i Budapest. Valet fell på "Menza" etter hjartelege lovord frå redaktøren. Sur-salt karpesuppe og andebryst med fikensaus smakar absolutt uvandt, men slett ikkje ille. Rekninga landa pa den nette sum av 4250,- vin inkludert. Heldigvis snakkar me her om ungarske florentar, ikkje kroner.

Etter nok ei natt åleine i ein seksmanns liggekupé (det vert jo nesten som eit hotellrom), og ein kald time med venting på stasjonen i Beograd, var eg ombord på toget til Thessaloniki, eller Saloun, som slavarane seier. 14 timar i eit tog er personleg rekord, men med triveleg selskap av serberar og makedonarar gjekk det òg. (Her må eg ta med at både norsk toll og svensk tull har ein del å lera av dei serbiske kollegaene når det kjem til service-innstilling og folkeskikk.) Av utsjånad låg Balkan nærare det eg hadde sett for meg enn eg hadde vona; grått vêr, brunt og gult slette- og bakkelandskap med slitne landsbyar og byar, og søppel strødd utover. Til forsvar må det seiast at det ikkje er heilt rettvist å døme ut frå ein regntung januardag, soloppgang over eit vårblomstrande Serbia hadde nok etterlete eit litt anna inntrykk. 

Attende til togselskapa og det eine, lille ankepunktet mitt: OSE, dei greske statsbanane, tillet ikkje reservasjonar frå utlandet. Difor kom eg til Thessaloniki utan plassbillet på nattoget til Athen, men rekna ikkje med at det skulle vera problematisk. Det var det. Nattoget var fullbooka, og det neste nattoget var fullbooka. Med hjelp frå Rough Guide to Greece, som eg hadde sikra meg heimefrå, fann eg eit rimeleg hotell ikkje langt frå stasjonen. Neste morgon var eg oppe klokka seks og ned til fyrste dagtoget. Det var også fullt. Og neste var fullt, og neste, og neste, og neste, og så bortetter. Alle dagtoga var visstnok fullsatt, men eg fekk meg sitteplass på nattoget i kveld. Til gjengjeld fekk eg meg ein dag i Thessaloniki og det arkeologiske museet:

Hagios Dimitrios.	Det "kvite" tårnet.
Detalj frå makedonsk gravport i marmor.	Hjelm med gullbeslag.

Fyrste etappe

I går starta eg reisa nedover med den velkjende båtturen Oslo-København. Kari har fylt ein isboks med salat med pasta og bacon, og elles sett til at eg har alt eg treng av mat og klede og anna. Ho har kanskje gjort jobben litt for godt, for det var berre så vidt eg fekk slept meg avgarde frå Oslo S til Vippetangen (framme i Birkerød vog eg inn på vel 105 kg, så no veit eg koss dét er òg). Spørst om eg ikkje må leggja att noko hjå far.

I Oslo låg snøen enno etter kaoset på mandag (skulle tru me ikkje var vande med slikt..), sjølv om det hadde vorte mest slaps, på veg mot kai i Nordhavn glei båten ut av øresundståka og avslørte blå himmel og eit drag av vår i lufta. Me får sjå koss det vert vidare sydover.

Elles har eg lagt om reiseruta; Det vert aust-Europa via München, Budapest, Beograd og Tessaloniki i staden for Italia og båt over. Litt lengre reisetid, men mindre togbytte og styr (vonar eg). I billettluka på Københavns Hovedbanegård fekk eg ordna plassbillettar heilt til Tessaloniki! Skulle nesten tru me levde på nitti-talet... Nattoget til München går sju på sju frå København H i kveld. Med nøyaktig ein halvtimes overgangstid til RailJet-toget vidare, bør det helst vera i rute.